sábado, 21 de septiembre de 2013
miércoles, 21 de agosto de 2013
CUENTO EN AYMARA - Siwsäwi “JAN WALT’ÄWIR PURIÑA”
Siwsäwi
“JAN   WALT’ÄWIR  
PURIÑA”
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Nayarapachanakanxa,  khaysa 
Achiri  jach’a  markax 
wali  suma  markapunitaynawa, kunayman  uywanakani,  yapunakani,  
walja  qullunakani,   jawiranakani,  uka 
pampanakas   wali  ch’uxñakirakiw  uñtasirakiritayna.  Ukampirus 
uka  ayllun  qamasir 
jaqinakax  wali  suma 
quli  chuymanipxanäwa,  ukhamarakiw 
jupanakax  uywanaka,  ch’uqinaka, kunayman  yänak 
aljt’asisaw  kuna  muxsa 
achunaks  alt’asipxarakiritayna.
Maysatuqitxa, uka  markanx   wasäx 
markat  jutir  jaqinakas 
qamapxarakiritaynawa. 
Ukhamipanx,  
uka  markanx  Rubén 
Costas  sata  sutin tatax 
qamasirakïnwa, uka  chachax  khaysa 
Santacruz  junt’u  markat 
Achiri  markar  qamasir 
jutarakitayna. Jupax  wali  suma 
qamaskasinw  mä  urux 
juchachasïsin   jan  walt’añar puritayna, ukat   Achiri 
markankïr  jaqinakax Rubén Costas
uñjasax wali  phiñasipxarakitayna.  Ukham 
uñjasax  uka  chachax 
janiw  kun  lurt’añs 
yatkarakïnti,  ukat  mä 
urux  uka  tatax  
jaltañ amtatayna.  
Ukham  iskapkasinx 
uka  paschp  markatx 
mä  jisk’a  imill 
kunw  irpasiwayatayna,  uka 
jisk’a  imillan  sutipax 
Sabina  satänwa.  Ukampirirus 
uka  yatisax  achiri 
markankïr  jaqinakax  juk’ampiw 
wali  phiñasipxarakitayna.  
Rubén 
Costas  chachax  Chukiyaw  
jach’a  markakamaw  jisk’a 
imill  irpt’atax  purirakitayna. Purisinx  uka 
chachax wasa  sutimpiw  jach’a 
markanx  jaqinakampix  uñt’ayasxarakitayna, Samuel  Costas  
sata  sutini, jan  wasa 
jaqinakamp  katjayasiñataki. Qhipatuqirux  uka  
jisk’a   imillax   wali  
suma  yatiqawinakarurakiw  sararakiritayna,  suma  
jach’a   p’iqiniñataki.  Samuel 
chacharakiw  ukxa  yatichayarakitayna.  Ukham 
jach’a   tawaquxasinx  mä 
pasiñ  chachampiw  uñt’asirakitayna,  uka 
waynax  Erwin  Sánchez 
satarakinawa,  uka  paninix 
wali  munasiñarurakiw   puripxatayna, ukham  uñt’asxasinx 
jupanakax  jaqichasiñaruw  puripxarakïna.  Ukatx 
panin  qamkasinx  mä 
wawanipxarakinawa,  uka  wawapax 
Roberto  de  la  Cruz  Costas  Cuellar 
sata  sutincht’atarakitaynawa. 
Erwin Sánchez  chachax 
mä  qamir  utjawin yuririrakitaynawa,  ukatx uka 
waynax  wasa  tawaqump 
panichatarakinawa,  uka  yatisax 
Sabina  Cuellar  tawaqux 
qulla   umantasisinw  wirap 
apaqasirakïnxa,  jiwxipanx  Samuel 
Costas  chachakiw  uka 
jisk’a  wawapx   uñxarakinaxa,   ukat 
qhiparux    janiw  kuns 
kamacht’añ  yatkarakinati,  jupapachakirakiw    juchanchasirakinax  Sabinar 
apanitapatxa,  ukat  jiwxipan 
jupax   qulla  umantasisarakiw  Sabin 
kipka jiwañar 
puriwayxarakitaynaxa.
Qhipa 
tuqirux  uka  jisk’a 
wawax  Altu  pat 
markanrakiw  jilsurakina,  jupax 
janiw  khitits  kawkit 
jutats  amuyaskarakinati,  ukat 
Confederación  Obrera  Boliviana (COB) ukankir  jaqinakarakiw 
uywasipxarakïna,  ukat  jupanakax sapxarakinaw  suman sutimax    Roberto de 
la  Crusawa sasina,  ukat 
wali  waynaptxasinx  jupax 
wali  p’iqinchirixarakinaw  uka 
Altu  pat  jach’a 
markanxa.
Kunawsatix 
wali  waynaxan  ujkax 
mä  tawaqumpiw  uñt’asirakitaynax uka  tawaqux 
pä  tunk   maranirakinw 
Remediosa  Losa  sata 
awil   tawaqu.  Ukat 
mä  arumax jupanak  paninix 
plaza  Murillo  ukanw 
wali  munasiñarux  purirakitayna,  mä 
juk’a  pacharux  Remediosa 
Losan  munasiriparakiw  wali 
khumantat  jamp’atisiskirpach  uñjarakitayna,  uka 
nayra  munasiripax  Senado 
uksatuqinrakw  irnaqarakïnxa.
Robertox  ukjam  uñjasax 
walipunirakiw  maysa  tuqirux   
t’ijtawayarakitayna. 
Uka 
Roberto  chachax  wali 
jach’a   ch’axwañanakarurakiw  sarañ 
yatirakitaynaxa,  jupax  Felipe 
Quispe  mallku  chikaw 
tuqinakatx  wali  chaxwarakitayna,  ukjamat qhipirix   jupax 
taxpach  prefectunakampiw  ch’axwañarux 
purirakitaynaxa, uka  qhipanx  Juan de Granado  jaqimpiw 
phusilap 
illapt’ayasirakitayna,  ukat  jupax 
jan  mayampitak  chhaqtawayxarakitayna,  ujkaruw 
aka  siwsawix  tukt’ayaraki.
Amuyt’äwi: janiw jamasat k’arisis
sarnaqañäkiti, janirakiw wali wal tukuñäkisa, qhip nayr uñtasaw sartaña, kuna
ixwanakas ist’añapuniwa.
Aka siwsäwix
jiwasanakan amuyt’asiñasatak qillqt’atawa.
lunes, 19 de agosto de 2013
Trabalenguas en Aymara - K’ulthi Aru “QIRUN PATA”
K’ulthi Aru
“QIRUN PATA”
(Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Qirun patan mä qaqil qaqil jamañ qarqaw 
q’ara jaraphin qirun qarqar qaraqt’asis
qaraqt’asis qaratkatawayatayna.
Trabalenguas en Aymara - K’ulthi Aru “LAWAN JAWIRA”
K’ulthi Aru
“LAWAN JAWIRA”
(Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Lawan jawiran jayra jarph laram jaqinakanaw
lawt’i lawt’ lawanak lakirpayasin
lawt’inuqtawayxapxarakitayna.
Trabalenguas en aymara - K’ulthi Aru “CH’UTU QARQA”
K’ulthi Aru
“CH’UTU QARQA”
(Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Ch’utu qarqan ch’uju achalaw 
ch’utuqup ch’utxatt’as chu’txatt’as 
qarin qarin ch’usiqar 
qarqa qalamp ch’isiqiyatayna 
ANCORAIMES - “JAQ’URAYM MARKXATA”
Ancoraimes 
“JAQ’URAYM
MARKXATA”
‘Pueblo
Ancoraimes’
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Ancoraimes jan ukax aymaratx janq’ulaymis aka
ayllux aka pashpa La Paz departamentunw jikxatasi,  ukax khaysa suyu Omasuyos uksatuqin
utt’atawa, omasuyux pä seccionaniwa, Achacachimpi, ancoraimempiwa, aka
qillt’äwix payïr seccionatawa.
Janqulaymis
markax  quta lakxankiwa, ukhamarakiwa uka
markax walja qullunakani, jawiranakani quqanakaniwa. Qullunakanx utjarakiwa
kunayman t’isñanaka, kankllanaka, jichhunaka, jukampinakampiw utji.  Ukhamarakiwa uka qullunakanx kunayman pampa
qulu laqunakas utjarakiwa, uka laq’unakax aknirinakarakiwa:  tiwula, añathuya, wisk’acha,  liwrinaka, jararankhunaka, asirunaka,
juk’ampinakampi. Maysatuqitx utjarakiw alaqpachan tuyur jamach’inakasa,
ukanakax aknirinakawa: paka, mamani, phichitanka, yakayaka, liqiliqi, khullu,
p’isaqa, pili, tikitiki, pukupuku, juk’ampinakampi.
Maysatuqitx
janq’ulaymix mä markawa segunta sección sutimp uñt’ata, uka markas wali
jach’awa kimsaqallq  katunanakani,
ukjamarakiwa  phisqa tunka suxta (56)
ayllunakani. Kantunanakapax  aknirikakarakiwa:
Makamaka, Janq’ulaymis, Muruqullu, Sutalaya, Ch’ixipampa, Ch’uxña Pata,
Phuq’äta, Kajiyata. Sapa mä kantunanx walja ayllunakanirakiwa. 
Ujkaruxa,
uñacht’ayarakiñaniw  Janq’ulaymis markax
qawqha jaqinakanisa, sapa mä kantunanakanxa. 
janq'ulaymes markan utjasirinakapa
Aka jamuqatanx
uñjt’araktanwa jilpachax jaqinakax utjasipxarakiw kantun Janq’ulaymituqina,
ujakarux arktarakiwa kantun ch’ixipampa, qhipankarakiw sutalayaxa.
Kantun
janq’ulamin ayllunakapax tunka suxtawa, uka ayllunakax aknirinakawa:
Ancoraimes(pueblo) Ispaya Grande, Ispaya Tocoli, Ispaya Lukimbaya, Ispaya Este,
Lluxllata Grande, Lluxllata Tumuyu, Lluxllata Centro Belen, Lluxllata Laymini,
Turrini Alta, Turrini Centro y Baja, Zamora, Pacharía, Pacoma Grande, Chuñuña
Norte, Sud Calamarca uknirinaka.
Aka markan
thuqt’äwipax  candelariyankiwa, pä ur
saraqkipana anata phaxsita, uküruw wali uksar aksarux ch’akhanaks
unuqt’ayapxaraki, thuqurinakapax pusi, phisqa tamawa. Kimsa tam murinu, mä tam
kapural, mä tam kullawa, ukhamarakiwa, yaqhip maranakax yaqha ayllunakatw
jutapxir thuqt’irixa, ukanakax aknirinakarakiwa: wakawaka, mukululu, qinaqina,
ukanaka.
Yatiqaw tuqinx
Kantun Ankuraymituqinx walja yatiqañ utanakaniwa, wali uñt’atax colegio
ancoraimiwa sutipax akjamarakiwa “Colegio 
Humanístico Técnico Industrial Metodista Ancoraimes” aka yatiqañ utax
walja maranakanirakiwa, uka yatiqañ utat mistusax jach’a yatiqañ utanakar
sarasax waljanirakiwa yatxatt’atanakax utjaraki. Yatichirinakapax wali
kust’atanakarakiwa, jilpachax jichhanakax yaticht’asipkarakiwa licenciados
ukhamanaka. Uka yatiqañ utarux walja yatiqirinakarakiw purt’apx kunayman
ayllunakata.
Yapuchawtuqinx
yapucht’apxarakiwa kunayman achunaka, chuqi, apilla, isañu, ulluku, siwara,
awina, jupha, tiriwu, jawasa, alwirija, juk’ampinakampi. Anchha thaya pachanx
ch’uñrak wali ch’uñuchapxi.
Uywatuqinsti
uywt’apxarakiwa waka, uwija, khuchi, ukanakakrakw jilpachaxa, utanx
uywasipxarakiwa phisi, añu, wallpa. Uka markanakan jakasir jaqinakatakix wakax
wali askipuniwa kunalaykutix wakampipuniw yapunakx satapxi, 
Satañatakix
nayraqatax pä wakw yukump waxratx ñich’antapxi, uka uywanakax janiw kikipakiti,
utjiw kupi waka,  ch’iqa waka.  Kupi wakax kupixatpunw ñich’antayasispaxa,
janiw ch’iqaxatx ñich’yaskarakispati, jilpachax kupit lurir uywanakax
urqunakawa. Ch’iqa wakax ch’iqaxatpunw ñich’ayasirakisspaxa, janiw kupixatx
ñich’ayaskarakispati.  ukatx armampiw
nukhuntapxi,  armax mä jiru chuntaniwa,
ukatw  yapu yapuchañatakix wakampiw
iraramjayapx uksar aksaru, ukatx wakampirakiw satantapxi chuqi, apilla, siwara,
awina, juk’ampinaka. 
Ukham
saräwinakanikiw janq’raymi markaxa. Inasa aruskipañax jilpachachispa.
[1]
POA POPULARIZADO 2004: “GUBIERNO MUNICIPAL DE ANCORAIMES 2da sección de la
provincia Omasuyos La Paz Bolivia”: Ancoraimes. 2004: 10
AYMARAS - Amuyt’äwi “AYMARANAKAN SARNAQÄWIPA”
Amuyt’äwi
“AYMARANAKAN
SARNAQÄWIPA”
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Aymar qamasan  qamir 
markan  marchirinakapax kunayman
luräwinakani, saräwinakani, 
amuyt’awinakani,  ukjam   suma 
utt’atapxataynawa,  khaya  nayra  
pachanakanxa,  suni, qhirwa, junt’u,
uraqinakan  axarjam    saphintata.
Kuna pachatix  khaysa 
anqax (Europa) jach’a  markat  tumayk 
ñanqha supay q’ara jaqinakax aksa Tawantinsuy  uraqir 
mantanipk   ujkat aymar  jaqinakar jiwarayañatak yänakap aparañatak
jupanakan saräwinakap utt’ayañatak purintanipxatayna. Uka pachat aksaruw aymar
markan jaqinakapax janis amuyunikasp ukjam uñt’atapxatayna. 
Yämakis aymar jaqin  imill yuqall wawanakaparust  janiw chiqpach sarawinakaparjam  yatxatawix 
utjirïkataynati. Ukat qhipa maranakarux  
k’achhat k’achhat yapump uywamp sarnaqir jaqinakax umuyunakap
luräwinakap kamanchayañatakix qara 
jaqinakaruw kutkatapxatayna,  
Ukhamaw  aymaranakax 
wäli  khaya  nayra 
pachanakanx  sartasipxatayna,  jan 
qara jaqinakar  istasa.  Ukampirus 
jupanakan  niq’it   lurt’at 
utanakan  jakasipxiritayna.  
Nayrapachat  jichhapachkamax  aymaranakax 
yap  yapuchasisa,  uyw 
uywasisaw  qamasipxiritayna,  jupanakax  
utarux  samart’irikiw  puripxiritaynaxa,  jilpachax 
qullu  iramanakan  pampanakan 
jawirxanakan  irnaqapxi.  Sarnaqäwinakapanx  taqiniw 
maynit maynikamas yanapt’asipxarakiritayna.
POESÍA AYMARA - Chapar aru “MAMITA MAMITA”
Chapar aru
“MAMITA
MAMITA”
                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)
Mamita
jumax wali jiwitakitawa
khä  panqaranakjama
ajanumax
khä illimanjamaw k’ajtani
amuyumax  wali jach’awa.
Nayat  amtasista mamita
wijllta
jayp’u sujst’asa
nayar
munasista
jach’a
munasiñan tayka.
Nayan
wali munat taykaja
jumakiw  nayan 
t’aqhisitaxs  yattaxa
jumakiw  nayan manq’ataxs  yattaxa
sapurus
juma  jak’ankañakw muntxa.
Jumax
nayatakix wali jach’atawa
jumaw  ch’amamamp aka pachar apanista
suma  willka qhan uñjayista
kunampirak
kutt’aykam mamita.
Jumax
mamita jak’ajankasktawa
jumax
arux  k’ajtaytaxa
janit jumakasm ukjaxa
janiw kunas chiqapar sartkaspati
Kawksarus jichhax mamit saraskta
aksar kutt’anim jutam
chhuy…!!!
Ist’itay mamita
nayax
juma chikaw saran munta.
Mamita
kunas kamachasktama
kunats
llakit uñanaqasta
mamita…!!!
ist’itaya
ñanqha
jaqinakach uñistam.
Janiw ukax askikaspati
chhuy…!!!  jan
yäqamti
jumax qamasamp makhatam
jani ch’am pist’ayasimti.
Mamita…
mamita…
nayax
jumarux wali munasma
mamita…!!!
jueves, 4 de julio de 2013
miércoles, 26 de junio de 2013
sábado, 1 de junio de 2013
jueves, 21 de marzo de 2013
miércoles, 20 de marzo de 2013
Suscribirse a:
Comentarios (Atom)