ANCORAIMES - “JAQ’URAYM MARKXATA”

Ancoraimes

“JAQ’URAYM MARKXATA”

‘Pueblo Ancoraimes’

                        (Qillqt’iri: Edwin Usquiano Quispe)

Ancoraimes jan ukax aymaratx janq’ulaymis aka ayllux aka pashpa La Paz departamentunw jikxatasi,  ukax khaysa suyu Omasuyos uksatuqin utt’atawa, omasuyux pä seccionaniwa, Achacachimpi, ancoraimempiwa, aka qillt’äwix payïr seccionatawa.

Janqulaymis markax  quta lakxankiwa, ukhamarakiwa uka markax walja qullunakani, jawiranakani quqanakaniwa. Qullunakanx utjarakiwa kunayman t’isñanaka, kankllanaka, jichhunaka, jukampinakampiw utji.  Ukhamarakiwa uka qullunakanx kunayman pampa qulu laqunakas utjarakiwa, uka laq’unakax aknirinakarakiwa:  tiwula, añathuya, wisk’acha,  liwrinaka, jararankhunaka, asirunaka, juk’ampinakampi. Maysatuqitx utjarakiw alaqpachan tuyur jamach’inakasa, ukanakax aknirinakawa: paka, mamani, phichitanka, yakayaka, liqiliqi, khullu, p’isaqa, pili, tikitiki, pukupuku, juk’ampinakampi.

Maysatuqitx janq’ulaymix mä markawa segunta sección sutimp uñt’ata, uka markas wali jach’awa kimsaqallq  katunanakani, ukjamarakiwa  phisqa tunka suxta (56) ayllunakani. Kantunanakapax  aknirikakarakiwa: Makamaka, Janq’ulaymis, Muruqullu, Sutalaya, Ch’ixipampa, Ch’uxña Pata, Phuq’äta, Kajiyata. Sapa mä kantunanx walja ayllunakanirakiwa.

Ujkaruxa, uñacht’ayarakiñaniw  Janq’ulaymis markax qawqha jaqinakanisa, sapa mä kantunanakanxa.

janq'ulaymes markan utjasirinakapa

Ilustración 1: habitantes de la población de Ancoraimes [1]

Aka jamuqatanx uñjt’araktanwa jilpachax jaqinakax utjasipxarakiw kantun Janq’ulaymituqina, ujakarux arktarakiwa kantun ch’ixipampa, qhipankarakiw sutalayaxa.

Kantun janq’ulamin ayllunakapax tunka suxtawa, uka ayllunakax aknirinakawa: Ancoraimes(pueblo) Ispaya Grande, Ispaya Tocoli, Ispaya Lukimbaya, Ispaya Este, Lluxllata Grande, Lluxllata Tumuyu, Lluxllata Centro Belen, Lluxllata Laymini, Turrini Alta, Turrini Centro y Baja, Zamora, Pacharía, Pacoma Grande, Chuñuña Norte, Sud Calamarca uknirinaka.

Aka markan thuqt’äwipax  candelariyankiwa, pä ur saraqkipana anata phaxsita, uküruw wali uksar aksarux ch’akhanaks unuqt’ayapxaraki, thuqurinakapax pusi, phisqa tamawa. Kimsa tam murinu, mä tam kapural, mä tam kullawa, ukhamarakiwa, yaqhip maranakax yaqha ayllunakatw jutapxir thuqt’irixa, ukanakax aknirinakarakiwa: wakawaka, mukululu, qinaqina, ukanaka.

Yatiqaw tuqinx Kantun Ankuraymituqinx walja yatiqañ utanakaniwa, wali uñt’atax colegio ancoraimiwa sutipax akjamarakiwa “Colegio  Humanístico Técnico Industrial Metodista Ancoraimes” aka yatiqañ utax walja maranakanirakiwa, uka yatiqañ utat mistusax jach’a yatiqañ utanakar sarasax waljanirakiwa yatxatt’atanakax utjaraki. Yatichirinakapax wali kust’atanakarakiwa, jilpachax jichhanakax yaticht’asipkarakiwa licenciados ukhamanaka. Uka yatiqañ utarux walja yatiqirinakarakiw purt’apx kunayman ayllunakata.

Yapuchawtuqinx yapucht’apxarakiwa kunayman achunaka, chuqi, apilla, isañu, ulluku, siwara, awina, jupha, tiriwu, jawasa, alwirija, juk’ampinakampi. Anchha thaya pachanx ch’uñrak wali ch’uñuchapxi.

Uywatuqinsti uywt’apxarakiwa waka, uwija, khuchi, ukanakakrakw jilpachaxa, utanx uywasipxarakiwa phisi, añu, wallpa. Uka markanakan jakasir jaqinakatakix wakax wali askipuniwa kunalaykutix wakampipuniw yapunakx satapxi,

Satañatakix nayraqatax pä wakw yukump waxratx ñich’antapxi, uka uywanakax janiw kikipakiti, utjiw kupi waka,  ch’iqa waka.  Kupi wakax kupixatpunw ñich’antayasispaxa, janiw ch’iqaxatx ñich’yaskarakispati, jilpachax kupit lurir uywanakax urqunakawa. Ch’iqa wakax ch’iqaxatpunw ñich’ayasirakisspaxa, janiw kupixatx ñich’ayaskarakispati.  ukatx armampiw nukhuntapxi,  armax mä jiru chuntaniwa, ukatw  yapu yapuchañatakix wakampiw iraramjayapx uksar aksaru, ukatx wakampirakiw satantapxi chuqi, apilla, siwara, awina, juk’ampinaka.

Ukham saräwinakanikiw janq’raymi markaxa. Inasa aruskipañax jilpachachispa.

---

[1] POA POPULARIZADO 2004: “GUBIERNO MUNICIPAL DE ANCORAIMES 2da sección de la provincia Omasuyos La Paz Bolivia”: Ancoraimes. 2004: 10